Fréttir

Þetta jólakort gerði Elísabet Geirmundsdóttir, listakonan í Fjörunni (1915-1959). Elísabet var ómenntuð en hæfileikarík listakona sem fékk útrás fyrir sköpunarkraftinn í gegnum skúlptúra í tré og gips, jafnvel snjó, en líka málverk og teikningar. Í garði við húsið sem hún og maður hennar reistu sér við Aðalstræti 70 eru verk eftir hana úr steinsteypu. Minjasafnið á Akureyri fékk sannkallaða stórgjöf á haustmánuðum þegar börn Elísabetar færðu safninu listaverk hennar að gjöf. Þessi gjöf verður sýnileg á árinu 2016 á vefnum sarpur.is. Gleðileg jól. This is a Christmas card made by Elísabet Geirmundsdóttir (1915-1959) a gifted local artist who never got the opportunity to dedicate herself or study art. She expressed her artistic gift through sculptures and painting. In the fall of 2015 her children presented her works to Akureyri Museum. In 2016 they will be made public through our website sarpur.is. Merry Christmas.   

    Sr. Björn Halldórsson (1826-1882) var prestur í Laufási við Eyjafjörð 1853 til dánardags 19. desember 1882. Í tíð sr. Björns var bærinn endurbyggður og kirkjan einnig, en hún fagnar einmitt 150 ára afmæli í ár. Björn var afkastamikið sálmaskáld og orti sálm við þýskt lag frá 14. öld sem er fastur liður í jólahaldi margra, Sjá himins opnast hlið, sem hér er flutt af kór Akureyrarkirkju á plötunni Ó, þú hljóða tíð. Smelltu á myndina til að hlusta. This hymn to a German song from the 14th century is written by rev. Björn Halldórsson (1826-1882) who was the resident priest at Laufás in Eyjafjörður from 1853 until he passed away. In his time the old turf farm was rebuilt and a new church built in 1865. The hymn is one part of the festivities in Icelandic churches and for many it brings you the true spirit of Christmas. Click on the picture to hear  Akureyri Church Choir sing the hymn. From the album Ó, þú hljóða tíð.

    Á jólunum er gleði og gaman og tilhlökkun barnanna mikil. Ekki síst að hitta jólasveinana og kíkja í skóinn. Smelltu á myndina til að sjá myndir frá jólaskemmtunum fyrri tíðar. Christmas is a nostalgic time. Here are some pictures of the Icelandic Santa's. Click on the picture.

   Jólagjafir eins og nú tíðkast er ekki gamall siður meðal almennings hér á landi. Áður fyrr var jólaglaðningurinn fólginn í tilbreytingu í mat og drykk og var matur betur útilátinn en venjulega. Jafnvel svo að fólk gat ekki klárað skammtinn sinn eða geymdi hann sér yfir daginn. Þessi skammtur fékk meira segja heitið Jólarefurinn. Það er því ekki að ástæðulausu að askasleikir fer á stjá í jólamánuðinum eða að jólasveinarnir séu yfirleitt tengdir mat. Askasleikir er stundum kallaður askaskefill sem er líka skiljanlegt heiti miðað við lýsingar á öskum í hverjum hafði myndast skítaskán sem þurfti að skafa úr með vasahnífnum. Askurinn er séríslensk hönnun sem kom sér einkar vel í torfbæjum og fyrstu tegundum timburhúsa þar sem matar var neytt sitjandi á rúmstokknum. Skálin var notuð fyrir mat og lokið einnig sem diskur. Þessi askur er gripur nr. 1 í aðfangaskrá Minjasafnsins á Sarpur.is. Hann var gefinn af Guðrúnu Sigurðardóttur (1868-1953) og er frá Garðsá í Öngulsstaðahreppi. Óvíst er um aldur hans en er talinn eldri en gefandi. It was customary in the days leading up to Christmas and during the festivities to treat yourself to better food and larger portions than usual. They were often so large that people couldn‘t eat them all at once or choose to retain them over the day. It is no surprise then that one of the mischievous Icelandic Santa’s steals out of the traditional food container askur. Askur is specific to Iceland and is both a container or a bowl made out of wood where the lid can be used as a plate. It was a very useful artefact in the turf houses and earlier wooden houses where people sat on their beds to consume their meals. This item is Akureyri Museums artefact nr. 1. It comes from Eyjafjörður and is from early 19th century.

Í desember er sólargangur stystur og myrkrið því mikið. Sérhvert ljós var því kærkomið og dýrmætt. Kerti voru ekki jafn sjálfsagður hlutur og í dag en snemma á 19. öld var það orðinn almennur siður að gefa heimilisfólki kerti á jólunum. Þau voru þá jafnan heimagerð. Yfir jólin var starað á ljósið frá loganum þar til það slokknaði en stundum voru kertin svo falleg að á þeim var ekki kveikt. In December darkness is all-encompassing and light precious. Candles were commonly homemade till the first decades of the 20th century. In the previous century it became common to give each member of the household a candle as a Christmas gift. People would often spend Christmas day just staring at the lights but when the candles were too precious they were kept as decorations.

Jólagjafir eins og nú tíðkast eru ekki gamall almennur siður. Seint á 19. öld fór að bera á jólagjöfum enda var þá orðið meira um verslanir en áður og kaupmenn settu gjarnan upp jólabasara. Auglýsingar fóru að birtast í kringum 1880 þar sem margskonar varningur til jólagjafa var til sölu, t.d. fatnaður, leikföng, vindlakassar, eðalvín, blýantar, spil, sápa og sælgæti. Jú og auðvitað blessuðu bækurnar. Síðari hluti 20. aldar einkennist af ofgnógt  allra hluta. Í auglýsingu frá 1982 sagði að Clairol fótanuddtækið yki vellíðan alls líkamans. Tækið er hinsvegar kannski ein alræmdasta jólagjöf allra tíma. Sagan segir að á mörgum heimilum hafi slíkt tæki leynst í fleiri en einum pakka og flest þeirra hafi endað í geymslum landsmanna, stundum með skömm. Tækið jók vellíðan fótanna en ekki sálarinnar í öllum tilfellum. Christmas presents were uncommon in Iceland until the late 19th century. Then merchants started to offer special goods for Christmas, such as cigars, fine wine, candy, soaps and toys and of course books. The latter part of the 20th century is one of plentiful of everything. In the 1980s this Clairol foot spa was the popular gift. It became somewhat of an embarrassment because many homes ended up with more than one such Spa, some say more than two even, many of which, if not all, soon ended up in the storage.